Sabtu, 09 Januari 2016

Budaya Grebeg Besar Demak



BudayaGrebegBesarDemak
SebagaiAcaraBudayaTradisionalDemak
Oleh :NurulMaslakhah
2611414009
JurusanBahasadanSastraJawa, FakultasBahasadanSeni, UniversitasNegeri Semarang
Sekaran, Gunungpati, Semarang, Jawa Tengah
No.Hp : +6285875392381, Email : nurulmaslakhah1@gmail.com

ABSTRAK
GrebegBesarDemakyaikusawijiningacarabudayatradisional sing dadisalahsijinecirikhasDemak. BudayaikidilaksanakakekanggowujudpendekatanparaWalisongokaromasyarakatanggonengulang agama Islam lewatkabudayan sing wisana. Mulakuwisabentanggal 10 Dzulhijjahumat Islam mengetidinariyayaIdulAdhakanthinganakakeShalatIedlanditerusakekanthinyembelihkewanqurbanbanjurdianakakeGrebegBesarDemak. TradisiGrebegBesarDemakikidilaksanaakesabentauningtanggal 10 DzulhijjahnalikaIdulAdhalanakehprosesi sing anaignjeroneGrebegBesar.
Kata Kunci :GrebegBesar, Demak
Pendahuluan
      Demakyaikukerajaan Islam pertamaingpulauJawa.KerajaanikidibangundeningRadenPatah (1478-1518).KabupatenDemak( BahasaJawa : Hanacaraka, pegonDhima’ artinerawa ), yaikusalahsijineKabupateningprovinsiJawa Tengah. PanggonanKabupatendemakikinduweni bates karolautJawaingkulon,KabupatenJeparainglor, Kabupaten Kudus ingwetan, KabupatenGroboganingkidul, Kota Semarang lanKabupaten Semarang ingkulon. KabupatenDemaknduwenibudaya sing isehkalaksanakakenkanthiturun-temurunawitWalisongoangkatan I nganaakesidangingserambi Masjid AgungAmpelDento Surabaya, bahkanbudayainimenjadicirikhasKabupatenDemak.
      BudayakasebutyaikuGrebegBesarDemak.GrebegBesarDemakyaikuacarabudayatradisional sing dadisalahsijinecirikhasDemak.TradisiGrebegBesarDemakikikalaksanakakensabentauningtanggal 10 DzulhijjahnalikaIdulAdha. Di ramekakekanthikarnavalkirabbudaya sing dimulaisakapendopoKabupatenDemakngantiingmakamSunanKalijaga sing panggonaneanaingdesaKadilangu, jarakekira-kira 2km.
      Permasalahan sepisan sing kudu dibahas yaiku kepiye masyarakat Kabupaten Demak bisa paham asal usul di anakake Grebeg Besar Demak saben taune? Kurange perhatian masyarakat ngenani perkara kuwi ndadekake masyarakat mung bisa melu rangkaiane acara lan ora ngerti makna ing njerone, padahal pemahaman masyarakat karo budayane dhewe ndadekake lestarine budaya kuwi. Hal kasebut penting lan perlu dibahas, lan anggone nulis makalah iki penulis pengin masyarakat Kabupaten Demak bisa luwih paham ngenani budaya Grebeg Besar Demak.
SejarahGrebegBesarDemak
      Grebeg, Gerbeg, maknane : suara angin sing sempribit. Kata bahasa jawa (h) anggarebeg nduweni makna pengiring raja, pembesar utawa manten. Grebeg uga bisa diartike digiring, dikumpulke lan dikepung. Dadi, arti grebeg yaiku dikumpulke ing salah sijine panggonan kanggo kepentingan khusus. Menawi upacara Grebeg Besar sing terkenal ing Demak, kata “Besar” yaiku jupuk saka jeneng sasi yaiku sasi besar (Dzulhijjah). Dadi makna Grebeg Besar yaiku kumpule masyarakat Islam ing sasi Besar, setahun sepisan yaiku kanggo kepentingan dakwah Islamiyah ing Masjid Agung Demak.
      Demak yaiku kerajaaan Islam pertama ing pulau jawa , kang dadi pusat pemerintahan (Kasultanan Bintoro), demak uga dadi pusat nyebarake agama Islam ing Pulau Jawa. Kabeh upaya dilakokake para wali anggone nyebarake agama Islam. Nanging akeh halangan lan rintangan kang ngadhang, salah siji penyebabe yaiku amarga iseh kuate pengaruh Hindhu lan Budha ing masyarakat Demak wektu kuwi. Ing jaman biyen para raja Jawa mesthi nganakake wilujengan nagari saben taun lan sinebut Rojowedo, artine yaiku kitab suci raja utawa kebajikane raja. Bisa uga diarani Rojomedo, artine kewan kurban kerajaan. Hakikat dianakake selametan yaiku sawijining cara korban supaya Sang Hyang Widhi menehi perlindungan, keselametan kanggo para raja lan kerajaan uga rakyate.
      Nalika raja lagi lungguh ing Dhampar Kencono ing bangsal Ponconiti sing ginarebeg dening para putra lan punggawa-punggawa keraton, rakyat sowan marang raja kanggo nyampekake sembah baktine. Ing babad Jaka Tingkir dijelasake : wis dadi adate saben peringatan Maulid Nabi Muhammad SAW mesthi dianakake maca sholawat Nabi, maca syair tembang-tembang kang merdu kanthi gantenan. Sakwuse acara, dilanjutke musyawarah antarane Sultan Demak lan para Wali Agung lan banjur kumpul bujana. Esuke diterusake upacara grebegan, Sultan Demak nganaake Paseban ing Setinggil Demak.
      Ora suwe sakwuse Raden Patah dipatenke dadi Sultan Pertama Kasultanan Demak Raden Abdul Fattah Al Akbar Sayyidin Panatagama, dheweke banjur ngilangake adat upacara kurban kang biasane dilakokake dening raja Jawa Hindhu sakdurunge. Amarga adat sing kaya mengkono dianggep ora trep utawa ora sarujuk karo aqidah Islam.Penghapusan adat kuwi ndadekake susahe rakyat amarga wis abad-abad suwene masyarakat urip nganggo tradisi utawa kepercayaan biyen.
      Amarga saran para Wali adat kuwi dianakake maneh, nanging ditambahi warna keislaman yaiku kewan kurban disembelih miturut aturan agama Islam. Awal lan akhir doa slametan arupa doa Islam kang diwacakake dening Sunan Giri lan Sunan Bonang. Amarga kedadean kuwi, saben tanggal 10 Dzulhijjah umat Islam mengeti Riyaya Idul Adha kanthi nglaksanaake Sholat Ied banjur nyembelih kewan kurban banjur dianakake Grebeg Besar Demak.
ProsesiGrebegBesarDemak
         ·Sowaningmakam Sultan DemaklanSunanKalijagadeningBupatilan jajaranPemerintahanKabupatenDemak
         ·Selametantumpengsanga, ngadhepi malem Idul Adha, diserahke dening Bupati demak marang takmir Masjid Agung Demak lan banjur dibagiake marang pengunjung.
         ·SholatIed
         ·KirabBudaya
         ·PenjamasanpusakapeninggalaneSunanKalijaga (KutangOntokusumalan KerisKyaiCrubuk) dimulaisakapendopoKabupatenDemakkanthi penyerahan minyakjamasdening BupatimarangManggalaprajuritlan banjur digawa menyang Kadilangu kanthi dikawal prajurit patang puluhan.
         ·Pestarakyat (pasarmalam) di TembiringJaga Indah selama 1 bulan.

Gambar 1.1 Prajuritpatangpuluhan.
Gambar 1.2 BarisanrebanaGrebegBesar


Gambar 1.3 KeretakudaGrebegBesar
Gambar 1.4 BarisanBaronganGrebegBesar
Gambar 1.5 SuasanalokasiPenjamasan
Gambar 1.6 PasarMalamGrebegBesar


Simpulan
      Saka penjabaran ing dhuwur isa dijupuk kesimpulan kaya ing ngisor iki. Budaya kang diwariske kanthi turun-temurun ing Kabupaten demak yaiku budaya Grebeg Besar lan murni hasil ciptane para Wali. Tradisi grebeg Besar Demak kalangsungake saben taun ing tanggal 10 Dzulhijjah nalika riyaya Idul Adha lan akeh prosesi kang kalaksenan ing tradisi kasebut. Kanthi anane tradisi Grebeg Besar menika masyarakat Kabupaten Demak dikarepake bisa tetep njaga tradisi kang wis dilaksanaake lan bisa ngrameake kanggo bentuk partisipasi marang budayane dhewe.
DaftarPustaka























BudayaGrebegBesarDemak
SebagaiAcaraBudayaTradisionalDemak
Oleh :NurulMaslakhah
2611414009
JurusanBahasadanSastraJawa, FakultasBahasadanSeni, UniversitasNegeri Semarang
Sekaran, Gunungpati, Semarang, Jawa Tengah
No.Hp : +6285875392381, Email : nurulmaslakhah1@gmail.com

ABSTRAK
GrebegBesarDemakmerupakansebuahacarabudayatradisionalbesar yang menjadisalahsatucirikhasDemak.BudayainidilaksanakansebagaiwujudpendekatanparaWalisongokepadamasyarakatdalammengajarkan agama islammelaluikebudayaan yang telahada. Untukitusetiaptanggal 10 DzulhijjahumatislammemperingatiharirayaIdulAdhadenganmelaksanakanShalatIeddandilanjutkndenganpenyembelihanhewanqurbankemudiandiadakanGrebegBesarDemak. TradisiGrebegBesarDemakiniberlangsungsetiaptahunpadatanggal 10 DzulhijjahpadasaatIdulAdhadanterdapatserangkaianprosesipadaGrebegBesarDemaktersebut.
Kata Kunci :GrebegBesar, Demak
Pendahuluan
      DemakadalahkerajaanIslampertamadipulauJawa.Kerajaanini didirikanolehRadenPatah(1478-1518).KabupatenDemak( BahasaJawa : Hanacaraka, pegonDhima’ yang artinyarawa ), adalahsalahsatukabupatendi provinsiJawa Tengah. KabupateniniberbatasandenganLautJawa di barat, KabupatenJepara di utara, Kabupaten Kudus di timur, KabupatenGrobogan di tenggara,serta Kota Semarang danKabupaten Semarang disebelahbarat. KabupatenDemakmempunyaibudaya yang masihdilaksanakansecaraturuntemurunsejakWalisongoangkatan I mengadakansidang di serambi Masjid AgungAmpelDento Surabaya, bahkanbudayainimenjadicirikhasKabupatenDemak.
      BudayatersebutadalahGrebegBesarDemak.GrebegBesarDemakmerupakansebuahacarabudayatradisionalbesar yang menjadisalahsatucirikhasDemak. TradisiGrebegBesarDemakiniberlangsungsetiaptahunpadatanggal 10 DzulhijjahsaatIdulAdha. Dimeriahkandengankarnavalkirapbudaya yang dimulaidariPendopoKabupatenDemakhinggakemakamSunanKalijaga yang terletak di desaKadilangu, jaraknyasekitar 2 km daridaritempatdimulainya acara.
      Permasalahanutama yang perludibahasadalahbagaimanamasyarakatKabupatenDemakdapatmemahamiasalmuladiadakanyaGrebegBesarDemaksetiaptahunnya?Kurangnyaperhatianmasyarakatmengenaihaldemikianmenjadikanmerekahanyasekedarmengikutiserangkaianacaratanpamengetahuimaknadidalamnya, padahalpemahamanmasyarakatakanbudayamerekasendiriakanberpengaruhterhadapkelestarianbudayatersebut Hal tersebutsangatpentinguntukdibahas, makadenganpenulisanmakalahinidiharapkanmasyarakatKabupatenDemakakanlebihpahamtentangbudayaGrebegBesarDemak.
SejarahGrebegBesarDemak
      Grebeg,Gerbeg, bermakna :suaraangin yang menderu. Kata bahasaJawa (h) anggarebeg, mengandungmaknapengiring raja, pembesarataupengantin.Grebegbisajugadiartikandigiring, dikumpulkan, dandikepung.Jadigrebegbisaberartidikumpulkandalamsuatutempatuntukkepentingankhusus.AdapunGrebegBesarseremonial yang terkenal di Demak, kata “Besar” adalahmengambilnamabulanyaitubulanBesar (Dzulhijjah). MakamaknaGrebegBesaradalahkumpulnyamasyarakat Islam padabulanBesar, sekalidalamsetahunyaituuntuksuatukepentingandakwahIslamiyah di Masjid AgungDemak.
      Demakmerupakankerajaan Islam pertamadipulaujawa, disampingsebagaipusatpemerintahan (KasultananBintoro), Demaksekaligusmenjadipusatpenyebaran agama Islam dipulauJawa.BerbagaiupayadilakukanolehparaWalidalammenyebarluaskan agama Islam.Berbagaihalangandanrintanganmenghadang, salahsatudiantaranyaadalahmasihkuatnyapengaruh Hindu danBudhapadamasyarakatDemakpadawaktuitu.Dahulukalapara raja Jawaselalumenyelenggarakanselametankerajaan (bahasajawa :wilujegannagari) setiaptahunbarudandisebutRojowedo, artinyakitabsuci raja ataukebajikan raja. Disebut pula, ada yang mengatakanRojomedo, artinyahewankorankerajaan. Tujuanselametan yang hakikatnyaadalahsuatucarakorban agar Tuhan Yang MahaKuasamemberikanperlindungan, keselamatankepada rajadankerajaansertarakyatnya.
      Dalamperistiwaitu, saat raja sedangduduk di singgasanakeemasan di bangsalPonconiti yang diringiolehparaputradansegenappunggawakeraton, rakyatdatangmenghadap raja untukmenyampaikansembahbaktinya.DalambabadJakaTingkir di jelaskan :sudahmenjadikelazimanpadasetiapperingatan MaulidNabi Muhammad SAW selaludidakanpembacaaan riwayatNabi, pembacaansyairlagu-lagu yang merdusilihberganti. Seusaiperingatan, dilanjutkanmusyawarahantara Sultan DemakdanparaWaliAgungdanakhirnyasantapbersama.Keesokanharinyadiadakanupacaragrebegan, Sultan Demakmengadakanpaseban di SetinggilDemak.
      Tak lama setelahRadenPatahdinobatkanmenjadi Sultan pertamakasultananDemakRaden Abdul Fattah Al Akbar SayyidinPanatagama, beliaulangsungmenghapuskanadatmenyelanggarakanupacarakurban yang selaludilakukanolehpara Raja JawaHindhuterdahulu.Sebabadat yang sepertiitu, dinilaibertentangandenganaqidah Islam.Penghapusanadattersebutmenimbulkankeresahansebagianrakyat, sebabselamaberabad-abadterbiasahidupdengankepercayaan lama.
      Atas saran paraWali, adatitudihidupkankembali, namundiberiwarnakeislamanyaituhewankurbandisembelihmenurutaturan agama Islam.Awaldanakhirdoaselametanberupadoa Islam yang dipanjatkanolehSunanGiridanSunanBonang.Untukitusetiaptanggal 10 Dzulhijjahumat Islam memperingatiHari Raya IduladhadenganmelaksanakanSholatIeddandilanjutkandenganpenyembelihanhewanqurbankemudiandiadakanGrebegBesarDemak.
ProsesiGrebegBesarDemak
         ·ziarahkemakam Sultan Demak&SunanKalijagaolehBupatidanjajaranPemerintahanKabupatenDemak
         ·Selametantumpengsanga, malammenjelangIdulAdha, diserahkanBupatiDemakkepadatakmir Masjid AgungDemakuntukdibagikankepadaparapengunjung
         ·SholatIed
         ·KirabBudaya
         ·PenjamasanpusakapeninggalkanSunanKalijaga (KutangOntokusumadanKerisKyaiCrubuk) dimulaidaripendopoKabupatenDemakdenganpenyerahanminyakjamasolehBupatikepadaManggalaprajurit yang akanmemebawanyakeKadilangudengandikawalprajuritpatangpuluhan.
         ·Pestarakyat (pasarmalam) di TembiringJaga Indahselama 1 bulan.
Gambar 1.1 Prajuritpatangpuluhan.
Gambar 1.2 BarisanrebanaGrebegBesar


Gambar 1.3 KeretakudaGrebegBesar
Gambar 1.4 BarisanBaronganGrebegBesar
Gambar 1.5 SuasanalokasiPenjamasan
Gambar 1.6 PasarMalamGrebegBesar


Simpulan
      Berdasarkanpembahasandiatasdapatdisimpulkansebagaiberikut.Budaya yang diwariskansecaraturuntemurun di KabupatenDemakadalahbudayaGrebegBesardanmurnihasilciptaanparaWali.TradisiGrebegBesarDemakiniberlangsungsetiaptahunpadatanggal 10 DzulhijjahpadasaatIdulAdhadanterdapatbanyakprosesididalamnya.DenganadanyabudayaGrebegBesarDemakinimasyarakatKabupatenDemakdiharapkantetapmenjagatradisi yang sudahdijalankandandapatmeramaikannyasebagaibentukpartisipasiterhadapbudayanyasendiri.
DaftarPustaka



Tidak ada komentar:

Posting Komentar