BudayaGrebegBesarDemak
SebagaiAcaraBudayaTradisionalDemak
Oleh
:NurulMaslakhah
2611414009
JurusanBahasadanSastraJawa,
FakultasBahasadanSeni, UniversitasNegeri Semarang
Sekaran, Gunungpati, Semarang, Jawa
Tengah
No.Hp : +6285875392381, Email : nurulmaslakhah1@gmail.com
ABSTRAK
GrebegBesarDemakyaikusawijiningacarabudayatradisional
sing dadisalahsijinecirikhasDemak. BudayaikidilaksanakakekanggowujudpendekatanparaWalisongokaromasyarakatanggonengulang
agama Islam lewatkabudayan sing wisana. Mulakuwisabentanggal 10 Dzulhijjahumat
Islam
mengetidinariyayaIdulAdhakanthinganakakeShalatIedlanditerusakekanthinyembelihkewanqurbanbanjurdianakakeGrebegBesarDemak.
TradisiGrebegBesarDemakikidilaksanaakesabentauningtanggal 10 DzulhijjahnalikaIdulAdhalanakehprosesi
sing anaignjeroneGrebegBesar.
Kata Kunci :GrebegBesar,
Demak
Pendahuluan
Demakyaikukerajaan
Islam pertamaingpulauJawa.KerajaanikidibangundeningRadenPatah (1478-1518).KabupatenDemak(
BahasaJawa : Hanacaraka, pegonDhima’ artinerawa ), yaikusalahsijineKabupateningprovinsiJawa
Tengah. PanggonanKabupatendemakikinduweni bates karolautJawaingkulon,KabupatenJeparainglor,
Kabupaten Kudus ingwetan, KabupatenGroboganingkidul, Kota Semarang lanKabupaten
Semarang ingkulon. KabupatenDemaknduwenibudaya sing
isehkalaksanakakenkanthiturun-temurunawitWalisongoangkatan I nganaakesidangingserambi
Masjid AgungAmpelDento Surabaya, bahkanbudayainimenjadicirikhasKabupatenDemak.
BudayakasebutyaikuGrebegBesarDemak.GrebegBesarDemakyaikuacarabudayatradisional
sing dadisalahsijinecirikhasDemak.TradisiGrebegBesarDemakikikalaksanakakensabentauningtanggal
10 DzulhijjahnalikaIdulAdha. Di ramekakekanthikarnavalkirabbudaya sing
dimulaisakapendopoKabupatenDemakngantiingmakamSunanKalijaga sing panggonaneanaingdesaKadilangu,
jarakekira-kira 2km.
Permasalahan sepisan sing kudu dibahas
yaiku kepiye masyarakat Kabupaten Demak bisa paham asal usul di anakake Grebeg
Besar Demak saben taune? Kurange perhatian masyarakat ngenani perkara kuwi
ndadekake masyarakat mung bisa melu rangkaiane acara lan ora ngerti makna ing
njerone, padahal pemahaman masyarakat karo budayane dhewe ndadekake lestarine budaya
kuwi. Hal kasebut penting lan perlu dibahas, lan anggone nulis makalah iki
penulis pengin masyarakat Kabupaten Demak bisa luwih paham ngenani budaya
Grebeg Besar Demak.
SejarahGrebegBesarDemak
Grebeg, Gerbeg, maknane : suara angin sing sempribit. Kata bahasa jawa
(h) anggarebeg nduweni makna pengiring raja, pembesar utawa manten. Grebeg uga
bisa diartike digiring, dikumpulke lan dikepung. Dadi, arti grebeg yaiku
dikumpulke ing salah sijine panggonan kanggo kepentingan khusus. Menawi upacara
Grebeg Besar sing terkenal ing Demak, kata “Besar” yaiku jupuk saka jeneng sasi
yaiku sasi besar (Dzulhijjah). Dadi makna Grebeg Besar yaiku kumpule masyarakat
Islam ing sasi Besar, setahun sepisan yaiku kanggo kepentingan dakwah Islamiyah
ing Masjid Agung Demak.
Demak yaiku kerajaaan Islam
pertama ing pulau jawa , kang dadi pusat pemerintahan (Kasultanan Bintoro),
demak uga dadi pusat nyebarake agama Islam ing Pulau Jawa. Kabeh upaya dilakokake para wali anggone nyebarake agama
Islam. Nanging akeh halangan lan rintangan kang ngadhang, salah siji penyebabe
yaiku amarga iseh kuate pengaruh Hindhu lan Budha ing masyarakat Demak wektu
kuwi. Ing jaman biyen para raja Jawa mesthi nganakake wilujengan nagari saben
taun lan sinebut Rojowedo, artine yaiku kitab suci raja utawa kebajikane raja.
Bisa uga diarani Rojomedo, artine kewan kurban kerajaan. Hakikat dianakake
selametan yaiku sawijining cara korban supaya Sang Hyang Widhi menehi
perlindungan, keselametan kanggo para raja lan kerajaan uga rakyate.
Nalika raja lagi lungguh ing
Dhampar Kencono ing bangsal Ponconiti sing ginarebeg dening para putra lan
punggawa-punggawa keraton, rakyat sowan marang raja kanggo nyampekake sembah
baktine. Ing babad Jaka Tingkir dijelasake : wis dadi adate saben peringatan
Maulid Nabi Muhammad SAW mesthi dianakake maca sholawat Nabi, maca syair
tembang-tembang kang merdu kanthi gantenan. Sakwuse acara, dilanjutke
musyawarah antarane Sultan Demak lan para Wali Agung lan banjur kumpul bujana.
Esuke diterusake upacara grebegan, Sultan Demak nganaake Paseban ing Setinggil
Demak.
Ora
suwe sakwuse Raden Patah dipatenke dadi Sultan Pertama Kasultanan Demak Raden
Abdul Fattah Al Akbar Sayyidin Panatagama, dheweke banjur ngilangake adat
upacara kurban kang biasane dilakokake dening raja Jawa Hindhu sakdurunge. Amarga adat sing kaya mengkono dianggep ora trep utawa
ora sarujuk karo aqidah Islam.Penghapusan adat kuwi ndadekake susahe rakyat
amarga wis abad-abad suwene masyarakat urip nganggo tradisi utawa kepercayaan
biyen.
Amarga
saran para Wali adat kuwi dianakake maneh, nanging ditambahi warna keislaman
yaiku kewan kurban disembelih miturut aturan agama Islam. Awal lan akhir doa
slametan arupa doa Islam kang diwacakake dening Sunan Giri lan Sunan Bonang.
Amarga kedadean kuwi, saben tanggal 10 Dzulhijjah umat Islam mengeti Riyaya
Idul Adha kanthi nglaksanaake Sholat Ied banjur nyembelih kewan kurban banjur dianakake
Grebeg Besar Demak.
ProsesiGrebegBesarDemak
·Sowaningmakam
Sultan DemaklanSunanKalijagadeningBupatilan jajaranPemerintahanKabupatenDemak
·Selametantumpengsanga, ngadhepi malem Idul Adha, diserahke dening Bupati demak
marang takmir Masjid Agung Demak lan banjur dibagiake marang pengunjung.
·SholatIed
·KirabBudaya
·PenjamasanpusakapeninggalaneSunanKalijaga
(KutangOntokusumalan KerisKyaiCrubuk)
dimulaisakapendopoKabupatenDemakkanthi penyerahan minyakjamasdening BupatimarangManggalaprajuritlan banjur digawa menyang Kadilangu kanthi dikawal
prajurit patang puluhan.
·Pestarakyat
(pasarmalam) di TembiringJaga Indah selama 1 bulan.

Gambar
1.1 Prajuritpatangpuluhan.

Gambar
1.2 BarisanrebanaGrebegBesar

Gambar
1.3 KeretakudaGrebegBesar

Gambar
1.4 BarisanBaronganGrebegBesar

Gambar
1.5 SuasanalokasiPenjamasan

Gambar
1.6 PasarMalamGrebegBesar
Simpulan
Saka
penjabaran ing dhuwur isa dijupuk kesimpulan kaya ing ngisor iki. Budaya kang
diwariske kanthi turun-temurun ing Kabupaten demak yaiku budaya Grebeg Besar lan
murni hasil ciptane para Wali. Tradisi grebeg Besar Demak kalangsungake saben
taun ing tanggal 10 Dzulhijjah nalika riyaya Idul Adha lan akeh prosesi kang
kalaksenan ing tradisi kasebut. Kanthi anane tradisi Grebeg Besar menika masyarakat
Kabupaten Demak dikarepake bisa tetep njaga tradisi kang wis dilaksanaake lan
bisa ngrameake kanggo bentuk partisipasi marang budayane dhewe.
BudayaGrebegBesarDemak
SebagaiAcaraBudayaTradisionalDemak
Oleh
:NurulMaslakhah
2611414009
JurusanBahasadanSastraJawa,
FakultasBahasadanSeni, UniversitasNegeri Semarang
Sekaran, Gunungpati, Semarang, Jawa
Tengah
No.Hp : +6285875392381, Email : nurulmaslakhah1@gmail.com
ABSTRAK
GrebegBesarDemakmerupakansebuahacarabudayatradisionalbesar
yang
menjadisalahsatucirikhasDemak.BudayainidilaksanakansebagaiwujudpendekatanparaWalisongokepadamasyarakatdalammengajarkan
agama islammelaluikebudayaan yang telahada. Untukitusetiaptanggal 10
DzulhijjahumatislammemperingatiharirayaIdulAdhadenganmelaksanakanShalatIeddandilanjutkndenganpenyembelihanhewanqurbankemudiandiadakanGrebegBesarDemak.
TradisiGrebegBesarDemakiniberlangsungsetiaptahunpadatanggal 10
DzulhijjahpadasaatIdulAdhadanterdapatserangkaianprosesipadaGrebegBesarDemaktersebut.
Kata Kunci :GrebegBesar,
Demak
Pendahuluan
DemakadalahkerajaanIslampertamadipulauJawa.Kerajaanini didirikanolehRadenPatah(1478-1518).KabupatenDemak(
BahasaJawa : Hanacaraka, pegonDhima’ yang artinyarawa ),
adalahsalahsatukabupatendi provinsiJawa Tengah. KabupateniniberbatasandenganLautJawa
di barat, KabupatenJepara di utara, Kabupaten Kudus di timur, KabupatenGrobogan
di tenggara,serta Kota Semarang danKabupaten Semarang disebelahbarat.
KabupatenDemakmempunyaibudaya yang
masihdilaksanakansecaraturuntemurunsejakWalisongoangkatan I mengadakansidang di
serambi Masjid AgungAmpelDento Surabaya,
bahkanbudayainimenjadicirikhasKabupatenDemak.
BudayatersebutadalahGrebegBesarDemak.GrebegBesarDemakmerupakansebuahacarabudayatradisionalbesar
yang menjadisalahsatucirikhasDemak. TradisiGrebegBesarDemakiniberlangsungsetiaptahunpadatanggal
10 DzulhijjahsaatIdulAdha. Dimeriahkandengankarnavalkirapbudaya yang
dimulaidariPendopoKabupatenDemakhinggakemakamSunanKalijaga yang terletak di
desaKadilangu, jaraknyasekitar 2 km daridaritempatdimulainya acara.
Permasalahanutama yang
perludibahasadalahbagaimanamasyarakatKabupatenDemakdapatmemahamiasalmuladiadakanyaGrebegBesarDemaksetiaptahunnya?Kurangnyaperhatianmasyarakatmengenaihaldemikianmenjadikanmerekahanyasekedarmengikutiserangkaianacaratanpamengetahuimaknadidalamnya,
padahalpemahamanmasyarakatakanbudayamerekasendiriakanberpengaruhterhadapkelestarianbudayatersebut
Hal tersebutsangatpentinguntukdibahas,
makadenganpenulisanmakalahinidiharapkanmasyarakatKabupatenDemakakanlebihpahamtentangbudayaGrebegBesarDemak.
SejarahGrebegBesarDemak
Grebeg,Gerbeg, bermakna :suaraangin yang
menderu. Kata bahasaJawa (h) anggarebeg, mengandungmaknapengiring raja,
pembesarataupengantin.Grebegbisajugadiartikandigiring, dikumpulkan,
dandikepung.Jadigrebegbisaberartidikumpulkandalamsuatutempatuntukkepentingankhusus.AdapunGrebegBesarseremonial
yang terkenal di Demak, kata “Besar” adalahmengambilnamabulanyaitubulanBesar
(Dzulhijjah). MakamaknaGrebegBesaradalahkumpulnyamasyarakat Islam
padabulanBesar, sekalidalamsetahunyaituuntuksuatukepentingandakwahIslamiyah di
Masjid AgungDemak.
Demakmerupakankerajaan Islam
pertamadipulaujawa, disampingsebagaipusatpemerintahan (KasultananBintoro),
Demaksekaligusmenjadipusatpenyebaran agama Islam
dipulauJawa.BerbagaiupayadilakukanolehparaWalidalammenyebarluaskan agama
Islam.Berbagaihalangandanrintanganmenghadang,
salahsatudiantaranyaadalahmasihkuatnyapengaruh Hindu
danBudhapadamasyarakatDemakpadawaktuitu.Dahulukalapara raja
Jawaselalumenyelenggarakanselametankerajaan (bahasajawa :wilujegannagari)
setiaptahunbarudandisebutRojowedo, artinyakitabsuci raja ataukebajikan raja.
Disebut pula, ada yang mengatakanRojomedo, artinyahewankorankerajaan.
Tujuanselametan yang hakikatnyaadalahsuatucarakorban agar Tuhan Yang
MahaKuasamemberikanperlindungan, keselamatankepada
rajadankerajaansertarakyatnya.
Dalamperistiwaitu, saat raja sedangduduk
di singgasanakeemasan di bangsalPonconiti yang
diringiolehparaputradansegenappunggawakeraton, rakyatdatangmenghadap raja
untukmenyampaikansembahbaktinya.DalambabadJakaTingkir di jelaskan
:sudahmenjadikelazimanpadasetiapperingatan
MaulidNabi Muhammad SAW selaludidakanpembacaaan riwayatNabi, pembacaansyairlagu-lagu yang
merdusilihberganti. Seusaiperingatan, dilanjutkanmusyawarahantara Sultan
DemakdanparaWaliAgungdanakhirnyasantapbersama.Keesokanharinyadiadakanupacaragrebegan,
Sultan Demakmengadakanpaseban di SetinggilDemak.
Tak lama setelahRadenPatahdinobatkanmenjadi
Sultan pertamakasultananDemakRaden Abdul Fattah Al Akbar SayyidinPanatagama,
beliaulangsungmenghapuskanadatmenyelanggarakanupacarakurban yang
selaludilakukanolehpara Raja JawaHindhuterdahulu.Sebabadat yang sepertiitu,
dinilaibertentangandenganaqidah
Islam.Penghapusanadattersebutmenimbulkankeresahansebagianrakyat, sebabselamaberabad-abadterbiasahidupdengankepercayaan
lama.
Atas saran paraWali,
adatitudihidupkankembali,
namundiberiwarnakeislamanyaituhewankurbandisembelihmenurutaturan agama
Islam.Awaldanakhirdoaselametanberupadoa Islam yang
dipanjatkanolehSunanGiridanSunanBonang.Untukitusetiaptanggal 10 Dzulhijjahumat
Islam memperingatiHari Raya
IduladhadenganmelaksanakanSholatIeddandilanjutkandenganpenyembelihanhewanqurbankemudiandiadakanGrebegBesarDemak.
ProsesiGrebegBesarDemak
·ziarahkemakam Sultan
Demak&SunanKalijagaolehBupatidanjajaranPemerintahanKabupatenDemak
·Selametantumpengsanga,
malammenjelangIdulAdha, diserahkanBupatiDemakkepadatakmir Masjid
AgungDemakuntukdibagikankepadaparapengunjung
·SholatIed
·KirabBudaya
·PenjamasanpusakapeninggalkanSunanKalijaga
(KutangOntokusumadanKerisKyaiCrubuk) dimulaidaripendopoKabupatenDemakdenganpenyerahanminyakjamasolehBupatikepadaManggalaprajurit
yang akanmemebawanyakeKadilangudengandikawalprajuritpatangpuluhan.
·Pestarakyat
(pasarmalam) di TembiringJaga Indahselama 1 bulan.

Gambar
1.1 Prajuritpatangpuluhan.

Gambar
1.2 BarisanrebanaGrebegBesar

Gambar
1.3 KeretakudaGrebegBesar

Gambar
1.4 BarisanBaronganGrebegBesar

Gambar
1.5 SuasanalokasiPenjamasan

Gambar
1.6 PasarMalamGrebegBesar
Simpulan
Berdasarkanpembahasandiatasdapatdisimpulkansebagaiberikut.Budaya
yang diwariskansecaraturuntemurun di KabupatenDemakadalahbudayaGrebegBesardanmurnihasilciptaanparaWali.TradisiGrebegBesarDemakiniberlangsungsetiaptahunpadatanggal
10 DzulhijjahpadasaatIdulAdhadanterdapatbanyakprosesididalamnya.DenganadanyabudayaGrebegBesarDemakinimasyarakatKabupatenDemakdiharapkantetapmenjagatradisi
yang
sudahdijalankandandapatmeramaikannyasebagaibentukpartisipasiterhadapbudayanyasendiri.
DaftarPustaka
Tidak ada komentar:
Posting Komentar